فرش ماشینی چگونه تولید می شود؟

فرش‌های زیبایی که هر روز در خانه‌هایمان می‌بینیم، محصول فرآیندی پیچیده و دقیق‌اند که در آن هنر و تکنولوژی با هم ترکیب شده‌اند. ما سال‌هاست که در شهر فرش اصفهان این صنعت را از نزدیک می‌شناسیم و می‌خواهیم کل مراحل تولید فرش ماشینی را برای شما توضیح دهیم تا بتوانید عمق و پیچیدگی این صنعت را درک کنید.

مواد اولیه و انواع نخ

پایه و اساس هر فرش ماشینی، نخ است. ما برای تولید فرش ماشینی، با سه نوع نخ اصلی سر و کار داریم: نخ تار (چله)، نخ پود و نخ خاب.

نخ تار که به آن چله هم می‌گویند، معمولاً از پنبه یا پلی‌استر ساخته می‌شود. این نخ‌ها در طول فرش کشیده شده و حدود 6 درصد وزن کل فرش را تشکیل می‌دهند. نخ پود از جنس جوت بوده و به صورت عرضی در فرش قرار می‌گیرد. این نخ حدود 12 درصد وزن فرش را شامل می‌شود.

نخ خاب قسمت اصلی فرش است که رنگ و طرح آن را می‌سازد. این نخ معمولاً از آکریلیک، پلی‌استر یا پلی‌پروپیلن تهیه شده و 82 درصد وزن کل فرش را تشکیل می‌دهد. کیفیت و نوع این نخ‌ها مستقیماً بر زیبایی و دوام فرش نهایی اثر می‌گذارد.

در واقع اینطور بگوییم که برای خرید فرش ماشینی باید به نوع نخ خاب فرش دقت داشته باشید.

مرحله اول: ریسندگی

اولین قدم در تولید فرش ماشینی تبدیل الیاف خام به نخ است. الیاف خام به دو شکل وارد کارخانه می‌شوند: دسته‌های بلند که قبلاً آماده شده‌اند و یا الیاف خام کوتاه که معمولاً ۱۸ سانتی‌متر طول دارند. ابتدا  الیاف خام در داخل قیف‌های مخصوص ریخته می‌شوند.

سپس این الیاف روغن‌کاری شده و توسط دستگاه‌های حلاجی به شکل طناب‌های دراز و سست تبدیل می‌شوند که به آن‌ها فیتیله می‌گویند. در مرحله بعدی این فیتیله‌ها فشرده و کشیده می‌شوند تا به نخ‌های یکسان تبدیل شوند. در نهایت این نخ‌ها بر روی قرقره‌ها پیچیده می‌شوند.

برخی از کارخانه‌ها برای افزایش کیفیت، نخ‌ها را تحت عمل هیت‌ست قرار می‌دهند. در این فرآیند، نخ‌ها تا دمای ۱۳۲-۱۳۸ درجه سانتی‌گراد گرم می‌شوند تا شکل پیچیده خود را حفظ کرده و پرزدهی کمتری داشته باشند. این کار باعث می‌شود در نهایت فرش کیفیت بهتری داشته باشد.

پس نخ خاب هیت‌ست شده بهترین نوع فرش به شمار می‌آید.

مرحله دوم: رنگرزی

روش اول این است که حدود ۴۰۰ کیلوگرم الیاف در خمره‌های ویژه قرار گرفته و رنگ تحت فشار هوا در آن‌ها نفوذ می‌کند. روش دیگر این است که الیاف یا کلاف‌های نخ به طور مداوم از حوضچه‌های رنگ عبور می‌کنند تا رنگ مورد نظر را بگیرند.

بعد از ریسندگی، نوبت به رنگرزی در تولید فرش ماشینی می‌رسد. این مرحله یکی از حساس‌ترین قسمت‌های تولید فرش است، چون رنگ‌های غلط یا غیر ثابت می‌توانند کل محصول را خراب کنند. رنگرزی به چند روش مختلف انجام می‌شود.

گاهی اوقات نخ‌ها ابتدا شکل داده شده و سپس رنگ داغ تحت فشار وارد آن‌ها می‌شود. هر کدام از این روش‌ها که استفاده شود، در مرحله بعدی نخ‌ها تحت بخار قرار می‌گیرند تا رنگ‌ها ثابت شوند. سپس شسته و خشک می‌شوند تا آماده مرحله بافت باشند.

مرحله سوم: مقدمات بافندگی

در مرحله سوم تولید فرش ماشینی، قبل از این که بافت شروع شود، باید نخ‌ها برای ورود به دستگاه آماده شوند. این مرحله شامل چند کار مهم است که عبارتند از چله‌پیچی، کپس‌پیچی و تابندگی. هر کدام از این کارها نقش خاصی در کیفیت نهایی فرش دارد.

در چله‌پیچی، هزاران نخ تار به صورت موازی در کنار یکدیگر قرار گرفته و بر روی غلتک بزرگی به نام غلتک چله پیچیده می‌شوند. این کار به دو روش مستقیم و غیرمستقیم صورت می­پذیرد. برای جلوگیری از سایش، نخ‌های چله با پارافین مایع روغن‌کاری می‌شوند.

کپس‌پیچی مخصوص دستگاه‌های قدیمی است که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می­گیرد. در این کار، نخ‌های جوت از بوبین‌های بزرگ به بسته‌های کوچک تبدیل می‌شوند. تابندگی هم برای نخ‌های خاب انجام می‌شود تا از الکتریسیته گرفتن و پف کردن آن‌ها جلوگیری کنند.

مرحله چهارم: بافندگی

اگر فکر می‌کنید مراحل تولید فرش ماشینی تا اینجا پیچیده و پر زحمت بوده‌اند باید بگوییم که تازه اول کاریم، حالا می‌رسیم به مرحله اصلی تولید فرش ماشینی. در این مرحله، دستگاه‌های پیشرفته وظیفه بافت را بر عهده دارند. ابتدا دستگاه آماده‌سازی شده و مواد اولیه در جای مناسب قرار می‌گیرند. سپس نخ‌های چله توسط کارگران متخصص یک‌ به یک باز شده و به دستگاه نصب می‌شوند.

نقطه جالب این‌جاست که در واقع دو فرش همزمان بافته می‌شوند که آن‌ها را فرش رو و فرش زیر می‌نامند و با نخ‌های خاب مشترک به هم متصل هستند. یک تیغه فلزی به شکل U با حرکت رفت و برگشتی، فرش‌ها را از وسط برش داده و دو فرش از هم جدا می‌شوند.

این سیستم بافت که به رو و زیر مشهور است، سرعت تولید فرش ماشینی را دو برابر می‌کند. دستگاه‌های مختلفی برای این کار وجود دارند که معروف‌ترین آن‌ها از کشورهای اروپایی وارد می‌شوند. کیفیت فرش نهایی خیلی به دقت در این مرحله بستگی دارد.

مرحله پنجم: کنترل کیفیت خام و رفوگری

در مرحله پنجم تولید فرش ماشینی، فرش‌هایی که از دستگاه خارج می‌شوند هنوز خام هستند و نیاز به بررسی دارند. در این مرحله، فرش‌ها به صورت رول‌های بزرگ برش خورده و وارد بخش رفوگری می‌شوند. اولین کار اندازه‌گیری وزن است چون هفتاد تا هشتاد و پنج درصد وزن فرش مربوط به نخ‌های خاب است.

رفوگران ماهر با چشم خود فرش را بررسی می‌کنند تا عیوب را بیابند. عیوب متداولی مثل رگه، دورنگی، بی‌پودی یا نقشه شکستگی باید شناسایی و برطرف شوند. در کارخانه‌های بزرگ، این کار با کمک دستگاه‌های بازرسی نیز انجام می‌شود.

رفوگر پس از شناسایی مشکلات، آن‌ها را برطرف می‌کند. این کار نیاز به دقت و مهارت زیادی دارد چون هر غفلتی می‌تواند کیفیت نهایی فرش را تحت تاثیر قرار دهد. کیفیت کار در این مرحله مستقیماً بر رضایت مشتری اثر می‌گذارد.

مرحله ششم: آهار زنی و تکمیل

فرش خام برای این که آماده فروش شود، باید مراحل تکمیل را نیز بگذراند. اولین کار پشت پاک کنی است که در آن نخ‌های مرده از پشت فرش جدا می‌شوند. سپس فرش‌ها را از دستگاه‌های تمیزکن عبور می­دهند که مثل یک جارو برقی قدرتمند عمل می‌کنند.

بعد از تمیز شدن، فرش دوباره رفو می‌شود ولی این بار با دقت بیشتری. مرحله بعدی تراش (شیرینگ) بوده که در آن سطح فرش یکدست و هموار می‌شود. این کار با دستگاه‌های ویژه‌ای انجام می‌شود که مثل قیچی عمل کرده و خاب‌ها را به یک اندازه می‌کنند.

سپس نوبت به آهار زنی می‌رسد. در این مرحله، یک چسب یا فیلم نازک به پشت فرش زده می‌شود تا آن را محکم‌تر کرده و از سر خوردن روی سطوح صاف جلوگیری کند. در انتها ریشه زنی و زیگزاگ انجام می‌شود تا لبه‌های فرش تمیز و مرتب شوند.

مرحله هفتم: کنترل کیفیت نهایی

این آخرین فرصت برای شناسایی و رفع مشکلات در تولید فرش ماشینی است. در این مرحله، فرش با حساسیت بالایی بررسی می‌شود چون ممکن است برخی جزئیات در مراحل قبل از چشم پنهان مانده باشند. کارشناسان کیفیت با دقت هر نقطه از فرش را بازبینی می‌کنند.

این کنترل شامل بررسی یکنواختی رنگ، صحت طرح، کیفیت بافت و محکمی لبه‌ها است. اگر هر عیبی مشاهده شود، فرش به مراحل قبل برمی‌گردد. این دقت باعث می‌شود که فرش‌هایی که به دست مشتری می‌رسند کیفیت قابل اعتمادی داشته باشند.

مرحله هشتم: درجه‌بندی فرش

پس از کنترل کیفیت، فرش‌ها بر اساس تعداد عیوب درجه‌بندی می‌شوند. فرش درجه یک یعنی فرش بی‌نقصی که هیچ عیبی ندارد. سپس بسته به وضعیت، فرش‌ها به درجه‌های ۱.۵، ۲، ۳، ۴ و ۵ دسته‌بندی می‌شوند. امروزه با پیشرفت دستگاه‌ها، اکثر فرش‌ها درجه یک یا نزدیک به آن هستند.

در پایان این مرحله، برچسب یا اتیکت فرش که حاوی اطلاعات مهم مثل ابعاد، نام برند و مشخصات دیگر است، به فرش چسبانده می‌شود. این برچسب برای مشتری راهنمایی مفیدی است.

مرحله نهم: بسته‌بندی

در مرحله بعدی تولید فرش ماشینی فرش‌ها برای نگهداری و حمل آسان‌تر، به صورت رول در می‌آیند. برای جلوگیری از شکستگی، لوله‌های ضخیم مقوایی را درون رول قرار می‌دهند. سپس با نخ محکم می‌بندند و باندرول (نوارهای کاغذی با اطلاعات برند) می‌زنند.

در نهایت، رول فرش داخل محفظه‌های پلاستیکی قرار می‌گیرد تا از کثیف شدن و خاک گرفتن محافظت شود. این بسته‌بندی مناسب باعث می‌شود فرش در طول حمل و نگهداری آسیب نبیند و در بهترین حالت به دست مشتری برسد.

مرحله دهم: انبارداری

آخرین مرحله تولید فرش ماشینی قبل از عرضه به بازار، انبارداری موقت است. فرش‌های بسته‌بندی‌شده در انبارهای مناسب نگهداری می‌شوند تا نوبت ارسال به فروشگاه‌ها و نمایندگی‌ها یا مستقیماً به مشتریان برسد.

انبارها باید شرایط مناسبی از نظر دما و رطوبت داشته باشند تا فرش‌ها آسیب نبینند. همچنین سیستم مدیریت موجودی کارآمدی برای پیگیری و کنترل فرش‌ها وجود دارد.

عوامل موثر بر کیفیت

کیفیت فرش ماشینی به عوامل مختلفی بستگی دارد. اولین عامل ویژگی‌های فیزیکی نخ خاب است. یکنواختی در خواص نخ مثل درصد ازدیاد طول و میزان تجعد بسیار مهم است. نایکنواختی این موارد می‌تواند باعث ظهور رگه‌های طولی در فرش شود.

دومین عامل کیفیت تیغه برش است. تیغه‌ها باید کیفیت عالی داشته و به موقع تعویض شوند. تیغه‌های کند یا فرسوده می‌توانند باعث سوختگی خاب شوند که یک عیب جدی به شمار می‌آید.

سومین عامل فرآیند شیرینگ است. این مرحله که سطح خاب فرش را یکنواخت می‌کند، در کیفیت نهایی و ظاهر فرش تأثیر زیادی دارد. شیرینگ نامناسب می‌تواند کل زحمات قبلی را بی‌اثر کند.

انواع دستگاه‌های تولید

“برای تولید فرش ماشینی، دستگاه‌های مختلفی استفاده می‌شود. معروف‌ترین برندها عبارتند از وندویل بلژیک و شونهر آلمان. هر کدام مدل‌های متنوعی دارند مثل CRX، CPX، HRX  و دیگر مدل‌ها“

این دستگاه‌ها می‌توانند فرش‌هایی با خاب بریده یا حلقوی تولید کنند. همچنین سیستم‌های پودگذاری متفاوتی دارند. انتخاب دستگاه مناسب بستگی به نوع محصولی دارد که قرار است تولید شود.

سخن پایانی

تولید فرش ماشینی فرآیندی پیچیده بوده که نیاز به دقت و تخصص در هر مرحله دارد. از ابتدای ریسندگی تا انتهای بسته‌بندی، هر مرحله نقش مهمی در کیفیت محصول نهایی دارد. ما در شهر فرش اصفهان افتخار داریم که در این صنعت فعال هستیم و می‌دانیم که فرش ماشینی ایرانی با کیفیت جهانی اش رقیب سرسختی برای سایر کشورها است.

امیدواریم این نگاه عمیق به فرایند تولید فرش ماشینی برای شما مفید بوده باشد. هر بار که قدم بر روی فرش می‌گذارید، یاد این همه زحمت و دقتی باشید که در ساخت آن صورت گرفته است. فرش نه تنها زیبایی خانه بلکه نتیجه کار و هنر انسان‌هایی است که با عشق و مهارت آن را می‌سازند.