فرش ماشینی چیست؟

فرش ماشینی تقریباً در هر خانه ایرانی جا خوش کرده است. طرح‌های اصیل ایرانی، ترکیب‌های رنگی چشم‌نواز و قیمتی که برای اکثر خانواده‌ها قابل دسترس است، همه اینها دست به دست هم داده تا فرش ماشینی امروز نه یک رقیب، بلکه مکملی برای فرش دستباف باشد.

همین حالا که این مطلب را می‌خوانید، احتمالاً روی یک فرش ماشینی نشسته‌اید. اما از این همراه روزمره‌تان چقدر می‌دانید؟ در این مطلب، سیر تا پیاز فرش ماشینی را برای شما شرح می‌دهیم؛ از تاریخچه و روش تولید گرفته تا الیاف، شانه، تراکم و نکات طلایی خرید. با ما همراه باشید تا دفعه بعد که برای خرید فرش می‌روید، با چشمی بازتر انتخاب خود را انجام دهید.

تعریف فرش ماشینی

برخلاف یک سری تصورات، فرش ماشینی صرفاً یک نسخه ارزان‌قیمت از فرش دستباف نیست، بلکه محصولی است که در آن، فناوری‌های نوین با سنت فرش‌بافی ایرانی تلفیق شده‌اند. این نوع فرش به کمک دستگاه‌های پیشرفته بافندگی تولید می‌شود؛ دستگاه‌هایی که کار چندین بافنده و ماه‌ها زمان را در عرض چند ساعت انجام می‌دهند.

استقبال از فرش ماشینی در ایران به حدی بوده که هم‌اکنون تنوع طرح‌های آن از فرش دستباف هم پیشی گرفته است. رنگ‌های متنوع‌تر، طرح‌های مدرن و کلاسیک، و قابلیت سفارشی‌سازی، همه این‌ها از مزایای این نوع فرش هستند.

شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بسیاری از کسانی که وارد خانه‌ای با فرش ماشینی مرغوب می‌شوند، به سختی می‌توانند آن را از فرش دستباف تشخیص دهند. این موضوع نشان می‌دهد که کیفیت تولید فرش ماشینی چقدر پیشرفت کرده است.

تاریخچه فرش ماشینی

همه چیز از انقلاب صنعتی آغاز شد. زمانی که ماشین‌ها جای انسان‌ها را در کارخانه‌ها گرفتند، ایده بافت فرش با ماشین هم شکل گرفت. اولین دستگاه بافندگی را “جان ویلکینسون” در سال 1785 اختراع کرد، اما تا قرن 19، این دستگاه‌ها چندان فراگیر نشدند.

در حالی که فرش‌های دستباف ایرانی شهرت جهانی داشتند، ورود فرش ماشینی به کشور ما با مقاومت‌هایی همراه بود. خیلی‌ها نگران بودند که این صنعت جدید، ضربه‌ای به هنر-صنعت فرش دستباف ایران وارد کند. 

اما سرانجام در سال 1351، کارخانه مخمل و ابریشم کاشان با وارد کردن 6 دستگاه بافندگی، تولید فرش ماشینی را در ایران آغاز کرد. یک سال بعد، شرکت صنایع کاشان با 18 دستگاه بافندگی، تولید انبوه فرش با نام «فرش راوند» را کلید زد.

این فرش‌ها که با تراکم 900 و 350 شانه بافته می‌شدند، برای نخستین بار خاب پشمی داشته و همین ویژگی باعث شد تا شباهت زیادی به فرش‌های دستباف داشته باشند.

روش تولید فرش ماشینی

پشت هر فرش ماشینی زیبا، فرایندی چند مرحله‌ای است. مراحلی که هرکدام ظرافت و دقت خاص خود را طلب می‌کنند.

مرحله اول، تهیه مواد اولیه است. نخ‌های مختلف باید با دقت آماده شوند: چله (تار)، پود و خاب.

این مرحله خود به سه بخش تقسیم می‌شود: چله‌پیچی (آماده‌سازی نخ تار)، کپس‌پیچی (آماده‌سازی نخ‌های جوت برای پود) و تابندگی (آماده‌سازی نخ‌های خاب).

جادوی اصلی در مرحله دوم یعنی بافندگی رخ می‌دهد. نخ‌های چله به دقت روی دستگاه نصب شده و نخ‌های خاب طبق نقشه فرش چیده می‌شوند. تصور کنید در یک فرش 1200 شانه، بیش از 20 هزار بوبین نخ مختلف به کار می‌رود!

فرش ماشینی پس از بافت باید از مراحل کنترل کیفیت، تکمیل، بررسی مجدد، درجه‌بندی، بسته‌بندی و انبار کردن بگذرد تا آماده فروش شود. دستگاه‌های امروزی آنقدر پیشرفته‌اند که می‌توانند پیچیده‌ترین طرح‌ها را با دقتی مثال‌زدنی ببافند.

جنس الیاف و مواد اولیه فرش ماشینی

اگر بخواهیم مهم‌ترین عامل در تعیین کیفیت فرش ماشینی را نام ببریم، بی‌شک جنس الیاف در صدر قرار می‌گیرد. این قضیه شباهت زیادی به تأثیر جنس پارچه در لباس‌ها دارد؛ همان‌طور که حس لطافت پنبه با گرمای پشم و درخشش ابریشم قابل مقایسه نیست، الیاف مختلف در فرش نیز تجربه‌های متفاوتی از نرمی، دوام و زیبایی به شما هدیه می‌دهند.

پشم

پشم را می‌توان اصیل‌ترین الیاف دنیای فرش ماشینی نامید. این الیاف طبیعی، مزایای چشمگیری دارند؛ از جذب کمتر گرد و غبار گرفته تا پاک شدن آسان لکه‌ها. ویژگی برجسته پشم، خاصیت عایق بودن آن است که اتاق‌های سرد را گرم و دلچسب می‌کند.

یک نکته مهم درباره فرش‌های پشمی: این الیاف به طور طبیعی رطوبت را جذب می‌کنند. اگر در منطقه‌ای با رطوبت بالا زندگی می‌کنید، احتمالاً باید گزینه‌های دیگری را در نظر بگیرید.

اکریلیک

بی‌دلیل نیست که اکریلیک، پرطرفدارترین الیاف در میان فرش‌های ماشینی ایرانی به شمار می‌آید. این الیاف همه خوبی‌های پشم را با دو مزیت اضافه دارند: رنگ‌ها در آن زنده‌تر جلوه کرده و در برابر رطوبت مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهد.

فرایند هیت‌ست کردن که در اکثر فرش‌های اکریلیک انجام می‌شود، به این الیاف استحکامی فوق‌العاده بخشیده و مشکل پرزدهی را حل کرده است. خانواده‌هایی که به دنبال ترکیبی از زیبایی ماندگار و استحکام طولانی هستند، با انتخاب اکریلیک به هدف خود می‌رسند.

پلی‌استر (ابریشم مصنوعی)

جلوه درخشان ابریشم، از دیرباز نگاه‌ها را خیره کرده، اما قیمت سرسام‌آور آن، رویای داشتن فرش ابریشمی را برای بسیاری دست‌نیافتنی ساخته است. اینجاست که پلی‌استر (ابریشم مصنوعی) به میدان می‌آید ،الیافی که برق و جلای ابریشم را با قیمتی به مراتب مناسب‌تر ارائه می‌کند.

فرش‌های ماشینی پلی‌استری، نه تنها می‌درخشند، بلکه ظاهری نزدیک به فرش‌های دستباف اصیل دارند. گرچه عمر این فرش‌ها به پای اکریلیک نمی‌رسد، اما پرزدهی نداشته و برای کسانی که عاشق جلوه بصری فرش هستند اما بودجه محدودی دارند، انتخابی هوشمندانه به شمار می‌آیند.

پلی‌پروپیلن

اگر دنبال موارد اقتصادی تر هستید، پلی‌پروپیلن (اولفین) را در نظر داشته باشید. الیاف پلی‌پروپیلن ترکیبی عالی از مقرون به صرفه بودن و کارایی را ارائه می‌دهند. فرش‌های ماشینی پلی‌پروپیلن، علاوه بر قیمت مناسب، مقاومت چشمگیری در برابر لکه داشته و شستشوی آن‌ها به سادگی انجام می‌شود.

اگر در منطقه‌ای مرطوب سکونت دارید هم، باید بدانید که پلی‌پروپیلن رطوبت را دفع می‌کند. با این انتخاب، هم به کیفیتی قابل قبول دست یافته و هم هزینه کمتری می‎‌پردازید.

نایلون

جالب است بدانید حدود دو سوم الیاف فرش ماشینی در بازار، از نایلون تشکیل شده‌اند. نایلون در برابر سایش مقاومت بالایی داشته و سنگینی مبلمان و وسایل خانه را به خوبی تحمل می‌کند. فرش‌های نایلونی دوام فوق‌العاده‌ای دارند، اما متأسفانه رنگشان زودتر از بقیه کم‌رنگ می‌شود. 

شانه و تراکم در فرش ماشینی

وقتی صحبت از خرید فرش ماشینی می‌شود، دو اصطلاح را زیاد می‌شنوید: شانه و تراکم. اما این اعداد چه معنایی داشته و چطور در انتخاب بهتر به ما کمک می‌کنند؟

شانه به تعداد گره‌های عرضی در هر متر از عرض فرش اشاره دارد. به زبان ساده‌تر، وقتی می‌گوییم فرش 500 شانه، یعنی در هر متر از عرض آن، 500 گره زده شده است. هرچه شانه بالاتر باشد، بافت فرش ریزتر و طرح‌ها دقیق‌تر هستند.

تراکم هم مشابه شانه است، با این تفاوت که به تعداد گره‌ها در طول فرش اشاره می‌کند. فرشی با تراکم 1000 یعنی در هر متر از طول آن، 1000 گره وجود دارد. معمولاً تراکم از شانه بیشتر است و این دو با هم رابطه مستقیم دارند.

امروزه در بازار می‌توانید فرش‌های ماشینی با شانه‌های 350، 440، 500، 700، 1000، 1200 و حتی 1500 پیدا کنید. اما کدام برای شما مناسب‌تر است؟ پاسخ به این سؤال بستگی به محل استفاده دارد:

• برای پذیرایی و مکان‌های پرتردد: فرش با شانه و تراکم بالا (1000 به بالا)
• برای اتاق خواب و فضاهای کم‌تردد: فرش با شانه 500 یا 700
• برای فضاهایی که اهمیت زیبایی بیشتر از دوام است: فرش با شانه 1200 یا 1500

• خرید فرش 700 شانه
• خرید فرش 1000شانه
• خرید فرش 1200 شانه
• خرید فرش 1500 شانه

انواع طرح‌های فرش ماشینی

طرح فرش ماشینی چهره آن بوده و اولین چیزی است که توجه را به خود جلب می‌کند. از طرح‌های سنتی و اصیل ایرانی گرفته تا مدل‌های فانتزی و کهنه‌نما، هر کدام حال و هوای متفاوتی به منزل شما می‌بخشند.

طرح‌های سنتی و کلاسیک

اگر عاشق فرهنگ و هنر ایرانی هستید، طرح‌های سنتی گزینه‌های بی‌نظیری برایتان رقم می‌زنند. محبوب‌ترین این طرح‌ها عبارتند از:

طرح ترنج‌دار: این طرح که از معماری خانه‌های قدیمی الهام گرفته، ترنج میانی (نماد حوض خانه) و حاشیه‌های کناری (نماد جوی‌های آب) دارد. گل‌های میانی یادآور باغچه‌های سنتی ایرانی هستند.

طرح افشان: در این طرح خبری از ترنج میانی نیست و ترکیبی از طرح‌های اسلیمی (خطوط منحنی) و ختایی (گل و بوته) است. این طرح برای فضاهای بزرگ‌تر مناسب بوده و حس آرامش را القا می‌کند.

طرح خشتی: این طرح با تقسیمات هندسی خشت‌مانند، نظم خاصی به فضا می‌بخشد. ما به افرادی که به سادگی و تقارن اهمیت می‌دهند، طرح خشتی را پیشنهاد می‌کنیم.

طرح محرابی: طرح محرابی نقش محراب را در مرکز فرش به تصویر کشیده و حس معنویت و آرامش را به فضا اضافه می‌کند.

طرح‌های مدرن و فانتزی

با تغییر سبک زندگی و دکوراسیون‌های کنونی، طرح‌های مدرن و فانتزی فرش ماشینی نیز طرفداران خاص خود را پیداکرده‌اند. این طرح‌ها معمولاً از خطوط ساده و هندسی بهره برده و رنگ‌های متنوع و گاه متضاد را کنار هم می‌نشانند.

برای منازلی با دکوراسیون مینیمال یا مدرن، این طرح‌ها انتخاب به‌جایی هستند. رنگ‌های خنثی، طرح‌های انتزاعی و فضاهای خالی بیشتر، از ویژگی‌های بارز این دسته به شمار می‌روند.

طرح‌های کهنه‌نما (وینتیج)

نسل جدیدی از فرش‌های ماشینی با نام کهنه‌نما یا وینتیج، پا به بازار گذاشته‌اند. این طرح‌ها برخلاف طرح‌های سنتی ایرانی، بیشتر از مکاتب نقاشی مدرن غربی الهام گرفته‌اند.

ویژگی اصلی طرح‌های کهنه‌نما، ظاهر قدیمی و رنگ‌های محو شده آنهاست، به طوریکه انگار سال‌ها از عمر فرش می‌گذرد. البته این طرح‌ها هنوز آنطور که باید در ایران جا نیفتاده‌اند و بیشتر مشتریان همچنان طرح‌های کلاسیک را ترجیح می‌دهند.

طرح‌های گل‌برجسته

برجستگی، بعد سوم را به فرش ماشینی اضافه می‌کند. در طرح‌های گل‌برجسته، بخش‌هایی از فرش (معمولاً گل‌ها) از سطح فرش بالاتر بوده و با لمس آنها، برجستگی را حس می‌کنید.این برجستگی با فناوری‌های خاص بافت و گاهی استفاده از نخ‌های متفاوت ایجاد می‌شود. فرش‌های گل‌برجسته جلوه متفاوتی داشته و نور را به شکل متفاوتی منعکس می‌کنند.

تفاوت‌های فرش ماشینی و دستباف

تفاوت‌های فرش ماشینی و دستباف

دنیای فرش ماشینی و دستباف، تفاوت‌هایی بنیادین دارند که انتخاب را برای خریداران روشن می‌کند. در یک سو، هنر دست و در سوی دیگر، قدرت ماشین.

تولید فرش ماشینی با سرعت و دقت دستگاه‌های صنعتی انجام می‌شود، در مقابل، فرش دستباف با صبر و هنر بافنده شکل می‌گیرد – همین تفاوت، زمان تولید را از ماه‌ها به ساعت‌ها کاهش می‌دهد.

الیاف مصنوعی مانند اکریلیک و پلی‌استر در فرش ماشینی برخلاف پشم و ابریشم طبیعی در فرش دستباف، تجربه متفاوتی از لمس، دوام و البته قیمت را پیش رویتان می‌گذارد. از نظر زیبایی‌شناسی، فرش ماشینی با تنوع بی‌نظیر طرح و رنگ می‌تازد، درحالی‌که فرش دستباف، گرچه محدودتر، اما اصالت هنر ایرانی را به رخ می‌کشد.

در مجموع، انتخاب میان این دو، به بودجه، کاربرد و سلیقه‌تان بستگی دارد. فرش ماشینی برای زندگی روزمره و فرش دستباف برای میراثی ماندگار.

سخن پایانی

در این مطلب سعی کردیم همه چیز درباره فرش ماشینی را از تعریف و تاریخچه گرفته تا روش تولید، انواع الیاف، شانه و تراکم، طرح‌ها و ویژگی‌های یک فرش ماشینی خوب توضیح دهیم. همچنین تفاوت‌های فرش ماشینی و دستباف را بیان کرده و راهنمای خرید فرش ماشینی را ارائه دادیم.

فرش ماشینی با تنوع بی‌نظیر در طرح، رنگ، اندازه و قیمت، انتخاب بسیار خوبی برای پوشش کف منزل است. با انتخاب درست و اصولی، یک فرش ماشینی خوب می‌تواند سال‌ها زیبایی و گرمای خاصی به منزل شما ببخشد.